piše: Mr. Veselin Drljević, doktorand sportskog turizma

Inspiracija za ovaj tekst, u nastavku, je promocija - Zbornika radova „Turizam na Žabljaku pod Durmitorom – kojim putem dalje“ – Zeleni Crne Gore, 16. jun. 2017 - kojoj sam prisustovao.
Isčitavajući ovaj Zbornik prije promocije i prisustvom na njegovoj vizuelnoj prezentaciji, spoznao sam nešto sasvim novo, kada se radi o valorizaciji planinskog prostora Crne Gore, koji na svoj razvoj tako dugo čeka.
Moram priznati, stalno sam se pitao - jesu li projekcije autorskih priloga u Zborniku, o mogućem stepenu valorizacije Žabljaka pod Durmitorom, kao proklamanove prestonice planinskog turizma Crne Gore, san ili java !?
Međutim, nakon svega što sam pročitao i čuo, a koristeći i moja dosadašnja saznanja o Alpima i njihovim dostignutim razvojnim dometima i crnogorskim planinama, te saznanja o samom bonitetu autora: Radosav Nikčević, Filip Velimirović, Husein Vuković, Mihailo Burić i Željko Vidaković - Vjerujem da ovo nije samo fikcija već može biti i stvarnost u vremenu koje neposredno slijedi!
Naime, šta je ovdje ključno, na čemu autori insistiraju: ovo je transfer uspješne tehnologije, koju ne treba istraživati već primjenjivati! To, između ostalog, znači - koristiti ono što ti znaš, što znaju ovi autori i što su pretočili u knjigu i ono što znaju drugi, a mi možemo koristiti! To što možemo koristiti je fizionomija i funkcija alpskog dijela Evrope, gdje se, kako kažu i sami autori ne zna - šta je fascinantnije - ono što je dao Bog, ili ono što su stvorili ljudi!
Kakvo je stanje
- Na crnogorskoj morskoj obali instalisano je cca. 700.000 turističkih ležaja, a na planinama Crne Gore nema ni 5.000 ili manje od 1% u odnosu na primorje;
- Žabljak pod Durmitorom je potpuno ekstezivna planinsko turistička destinacija, a pogotovo u zimskom periodu. Žabljak nije skijaški grad (grad iz kojeg se na skijanje ide sa kućnog praga ili ispred hotela skijaškom žičarom, a sa skijanja vraća, skijajući ski stazom do svojih konačišta). Ovu blagodet Žabljaku je dao Bog, a uzeli neki neuki ljudi u zadnjih četrdeset godina. Nažalost, to neznanje je na sceni i dominira i danas!
- Na crnogorskom planinskom prostoru, pa i na durmitorskom, koje je priroda obdarila sa izrazitim resursima (vode, šumski ekosistemi, poljoprivredno zemljište, atraktivnost reljefa...), prisutno je siromaštvo i izrazita demografska regresija.
- Crnogorske planine - predstavljaju najvredniji evopski planinski turistički resurs, južno od Alpa, a Durmitor je njihova prestonica.
Kojim putem dalje? – svakako ne ovim, kad se radi o valorizaciji planinskog prostora Crne Gore, kojim smo do sada išli i stigli do izrazite inferiornosti. Kao polazište kojim putem dalje je istraženi i idejno projektovani kapacitet alpskih staza, kao osnove pored zimskog i za ljetnji turizam:
Šta Zbornik projektuje?
– Polazim od utiska, a to ni autori ne kriju već naprotiv vrlo ubjedljivo naglašavaju - da ovaj Zbornik radova po svojoj fizionomiji i strukturi ima karakter: vizije i otkrića, kako se neki planinski prostor, u ovom slučaju Žabljak pod Durmitorom, može vrlo brzo transformisati od ekstenzivnosti u prosperitetnu planinsko - turističku destinaciju, odakle se ljudi neće, ekonomski, iseljavati, već će ostati da na ovom prostoru grade održivu pa i bogatu egzistenciju.
Ova tvrdnja zasniva se na projektnim rešenjima:
- Žabljak postaje skijaški grad, a koridori koji Stari i Novi Žabljak (Soe Nebeske, 10.000 ležaja) veže sa Durmitorom su:
*Koridor 1. Žabljak, (škola - Velika skakaonica - Francuski Kamp, Crno jezero) → Razvršje → Mioč poljana → Orin katun → Struga → Velika kalica → Velika previja → Trojna previja (Zupci). Ovaj koridor, sa Mioč poljane, odnosno pozicije Pleće, tehnološki se veže za postojeće skijalište Savin kuk i dalje za Panalje, Šljemena, Vinjevu glavicu, Ranisavu, Ivicu, Urjače i Sinjavinu, odnosno Moračke planine. Prostor Kalice i Lokvica je ambijent za majsko i junsko skijanje, što dodatno Durmitor čini skijaški superiornim.
Na ovom koridoru je i vječiti snijeg, Debeli namet, gdje je skijanje moguće čitave godine kao jedinstven primjer, u ovom dijelu Evrope.
Ovo bi bila i izvanredna infrastruktura za ljetnji turizam, jer bi 90% turista, samo na ovaj način, mogli doživjeti izazove centralnog i najatraktivnijeg Durmitora!
*Koridor 2. Sa pozicija Hotela „Durmitor” - kabinska žičara se projektuje, na vrh Ržane glavice. Od Ržane glavice, skijaški transfer ide u Dolove, a zatim na sam greben Velikog štuoca i dalje u samo selo Mala Crna Gora.
Za Malu Crnu Goru projektovano je novo idejno rješenje puta, na relaciji: Žabljak (Pejov do) – Kovačka Dolina – Palež – Poljana – Nadgora – Ođa – Tepačko brdo – Čairi – Mala Crna Gora (škola).
Izgradnja ovoga puta, u vezanom aranžmanu sa skijaškom strukturom, ova, sada šest mjeseci odsječena, seoska naseobina imala bi sasvim izglednu turističku perspektivu.
*Skijaški voz „ Durmitor” - funkcionalno integriše novi grad Soe Nebeske, stari grad Žabljak, poddurmitorska sela, od Razvršja do Kovčice, Sinjavinu, Šarance, Donja Jezera...
*Revitalizuje se aerodrom, na Slanoj dolini, čime bi Žabljak postigao status i avio destinacije.
*Turno skijanje - bi bilo posebni sportsko – rekreativni izazov: Poljana, Mioč poljana, jezera, „sniježni okean Sinjavine”...
*Ljetnje skijanje - je u Kalici, Debeli nameti, gdje bi se lako instalisalo i novo ljetnje skijalište, tri puta duže od postojećeg i predstavljalo izazov za turiste i sportski, trenažni, ski – turizam.
*Skakaonice – mala i velika se bi bile revitalizovane, odnosno izgrađene na postojećim pozicijama, na nivo koji zahtijeva sportski turizam, kako zimi tako i ljeti.
*Šljemena - krov Durmitora, 2480m, se pozicioniraju kao poligon za pripremu vrhunskh sportista, što bi predstavljalo veliki sportski - turistički izazov.
*Veliko Crno jezero - ne bi poniralo, već bi imala stalni nivo, i oticalo Žabljačkom rijekom.
*Žabljačka rijeka – se revitalizuje postojećim koritom iz zadnjeg ledenog doba.
*Višenamjenske hidroakumulacije su: Suva Lokva, koja omogućuje vodosnabdijevanje Žabljaka gravitacijom i Vrela, koja bi, pored ostalih multifunkcija, proizvodila- vršnu hidroenergije između 350 i 500 GWh godišnje, u zavisnosti od stepena reverzibilnosti.
*Agrokompleks bi bio uključen u ovaj poslovni sistem „klaster”, gdje bi se u okviru 300 mini gazdinstava proizvodila eko – čista, organska, hrana i plasirala na domaćem, turističkom konzumu.
*Novi skijaški grad „Soe Nebeske” – od 10.000 ležaja, kvalitetnog ranga, blisko prirodnoj osnovi (pet zvjezdica i više), pozicionirao bi se na prostoru Hotela „Durmitor”, lijevo priobalje Otoke i na prostoru Vojnog Naselja.
*Rasuta smještajna struktura je - u okviru durmitorskih sela, od Male Crne Gore preko Tepaca do Novakovića i Zminice...
*Ekonomske proporcije su - globalna procjena po strukturi i obimu i djeluju veoma impresivno:
*Organizacioni model – ima u vidu javno – privatno partnerstvo, gdje se Opština Žabljak promoviše i kao preduzetnik, što je od dosadašnjeg pasivnog posmatrača i saučesnika u opštoj ekstenzivnosti, promoviše u generatora razvoja.
*Kao zaključak – Zeleni Crne Gore, odnosno ovaj autorski tim, tvrde:
- Za realizaciju naših rješenja ne bi bio problem ni zajam ni vraćanje, jer se ovaj projekat temelji na najaktuelnijim ovovremenim robama: eko – čista, organska, hrana; višenamjenske hidroakumulacije (vodosnadbijevanje, navodnjavanje, energija..); zimski i ljetnji turizam – sve na jednom mjestu i u skladnoj sinergiji ljudi i prirode;
- Sve se ovo može realizovati relativno brzo i ne moraju se čekati epohe „Kad poslije nas dođe neki novi i pametniji svijet”;
- Sve ovo možemo sprovesti u praksi sa pozicije kompetetnosti!
*I na kraju ove razvojne, planinsko – turističke priče, ja u ova rješenja vjerujem, odnosno u personalni i institucionalni bonitet autora. Želim da vjerujem i instituciju Ministarstva za održivi razvoj i turizam, koja je ovaj projekat finansirala.
*Ima li ograničenja? – Ima! Ona su u relacijama „institucionalne – funkcionalne pameti”, odnosno neuvažavanja znanja, domaćeg i drugog.
Hoću da vjerujem da smo konačno zreli!?

Tabela 2: Investicije, prihod, dobit, zaposlenost
R/b Naimenovanje Investicije E Prihod E Dobit E Zaposl. rad
1. Aplska skijaška struktura 80.000 000 31.000 000 6.200 000 80
2. Sk.gr. „Soe Nebeske” 10.000 lež 500.000 000 200.000 000 60.000 000 2.500
3. Skijaška sela 5.000 lež 250.000 000 100.000 000 30.000 000 1.250
4. Agro kompleks, 300 gazdinstava 18.000 000 9.000 000 2.700 000 600
5. Skijaški voz „Durmitor”, 36 km 36.000 000 3.000 000 - 20
Svega (1-5) 884.000 000 343.000 000 98.000 000 4.450
6. Hidrelektrana „Vrela” 324.000 000 45 360 000 31.752 000 138
Svega (1-6) proizvodna struktura 1.208.000 000 388.360 000 130.652 000 4.588
7. Ha „Suva lokva” (2%, 1-5) 17.680 000
8. Energetika (2%, 1-5) 17.680 000
9. Kan i preč. otp.voda (3%, 1-5) 26.520 000
10. Lokalni putevi (3%, 1-5) 26.520 000
Svega infrastruktura (7-10) 88.400 000
Ukupno (1-10) 1.296 400 000 388 360 000 130 652 000 4.588

*Investicije u infrastrukturu (88 400 000 E) su manje od 10%, od proizvodne strukture – što, između ostalog, ukazuje da su ove projekcije saglasne sa ekonomskom logikom


Tabela 1: Kapacitet alpskih staza u Crnoj Gori
Opština Planski masiv Smuč, kapacitet
Bar Rumunija – Kisinj 2.104
Cetinje, Budva, Tivat, Kotor Lovćen 15.565
Kotor, Herceg Novi, Trebinje, Nikšić Orjen 40.269
Plužine Golija 5.831
Nikšić Morakovo, Kapetanovo jezero, Lukavica 7.514; 29.610
Žabljak Centralni Durmitor, Štuoc, Sinjavina 9.002; 18.028;
54.911
Šavnik Moračke planine – Sinjavina 121.046
Pljevlja Kosanica – Ljubišnja 9.865
Bijelo Polje Bjelasica 22.456
Mojkovac Bjelasica, Sinjavina 15.992; 60.123
Kolašin Bjelasica, Moračke planine – Sinjavina 24.659; 47.018
Berane Bjelasica 17.200
Rožaje Rusolija, Ahmica, Hajla, Cmiljevića 38.378
Plav i Gusinje Visitor, Starac, Bogićevica, Bor 112.894
Podgorica Žijevo, Crna planina, Maglić 50.475
Svega: 702.940
Najveće jedinstveno skij. Sinjavina+Moračke pl.+Durmitor 339.738
Najveći opštinski kapac. Šavnik 121.046